Bij het inrichten van organisaties kunnen we bijzonder veel van bijen leren. Bijvoorbeeld bij werken in teams, schrijft Marc-Peter Pijper.

Als jonge ouder kijk ik regelmatig Maya de Bij met m’n drie kinderen. Best een leuk programma eigenlijk met Maya die nooit luistert, gewoon haar eigen gang gaat. Die vriendjes wordt met een sprinkhaan (Flip), en als de anderen zeggen links juist naar rechts gaat. Maar soms dwalen m’n gedachten van dat bijenvolkje af. Naar werk. En in het bijzonder naar hoe we tegenwoordig als bedrijven georganiseerd zijn. Naar hoe mensen in teams dingen gewoon accepteren omdat ze het zo gewend zijn, omdat ze met een bepaald wereldbeeld zijn opgevoed.

Viisi

Bijenkoningin

Bij Maya de Bij begint het al; de Bijenkoningin zwaait met haar scepter, alsof ze dankzij haar overkoepelende visie als CEO het bijenbedrijf topkwaliteit honing laat produceren. Maar niets is minder waar, de bijenkoningin is helemaal niet de baas. Eigenlijk heeft ze maar één rol: eieren leggen. Voor de rest werkt een bijenvolk in zelforganiserende teams. Neem het vinden van nieuwe voedselbronnen; daar komt geen koningin bij kijken. Worker bees informeren elkaar over nieuwe bloemenvelden door middel van een waggle dance. Kijk maar naar dit filmpje van mijn grote held David Attenborough.

Wordt een bijenvolk te succesvol (lees: te groot voor het bijennest)? Dan kiezen nest scouts een geschikte koningin en die nemen ze mee op pad. Met behulp van een fascinerende combinatie van hun bijendans en democratische besluitvorming vinden zij in 95 procent van de gevallen de beste nieuwe nestlocatie. Stel je eens voor dat je als team in 95 procent van de gevallen het beste besluit neemt…

Gedeelde purpose

Waar ik deze wijsheid vandaan haal? Uit Thomas D. Seeley’s boek Honeybee Democracy, een aanrader als je even geen zin hebt in al die boeken over HR, leiderschap en organisatie. Seeley onderzoekt hoe evolutie de besluitvormingsprocessen van honingbijen in miljoenen jaren heeft geperfectioneerd. Hij concludeert dat wat goed werkt voor bijen, ook werkt voor professionele teams.

Teams moeten ten eerste bestaan uit mensen met een kristalheldere, gedeelde purpose. Bij een bijenvolk is dat simpel: overleven. Bij Viisi hebben we het ook aardig scherp als bedrijf. We hebben zelfs een dubbele purpose: Change Finance & Change Work. Maar in de teams, die zelf hun ‘sub-purpose’ definiëren, is dat soms best een uitdaging. Want hoe sluit je operationeel aan bij die purpose? Hoe pak je dat aan in je dagelijkse werk?

Wij hebben geleerd dat je niet in één keer de perfecte purpose hoeft te hebben, zolang het maar steeds een stap voorwaarts is, hoe klein ook. Het mag ook best dynamisch zijn, laat het meebewegen met wat er in de samenleving nodig is (zeker in deze tijd). Kies daar ook een flexibele organisatiestructuur bij, met flexibele mensen. De bijen geven het goede voorbeeld: worker bees veranderen probleemloos in nest scouts wanneer dat nodig is.

Open debat

De belangrijkste succesfactoren van besluitvorming in ‘bijenteams’ zijn beschikbaarheid en betrouwbaarheid van informatie. Volgens Seeley geldt dat ook voor ‘mensenteams’, gecombineerd met wederzijds vertrouwen en respect. Die elementen zorgen voor een open, gelijkwaardig debat, waarbij de invloed van de leider minimaal is. Deze radicale transparantie is best spannend voor bedrijven. Ook voor ons was het een uitdaging om bijna alles openbaar te maken voor iedereen; van liquiditeitsdata tot de salarissen.

Veel is ook voor externen transparant, zoals onze organisatiestructuur. Resultaat? Meer dan 100 bedrijven, waaronder bijna alle grote banken, bezochten ons de afgelopen jaren om tijdens onze Holacracy Safari te zien hoe we georganiseerd zijn. Opschepperij? Het is maar hoe je het bekijkt. We groeien als bedrijf, maar zijn nog relatief klein. En op deze manier kunnen we de financiële wereld misschien sneller veranderen dan wanneer alles achter gesloten deuren gebeurt (iets waar de sector helaas wel berucht om is).

Leuk feitje

Tot slot een leuk feitje van Seeley: 5 procent van een bijenvolk luistert niet zo goed naar de waggle dance van hun collegabijen. Dat kleine groepje vliegt juist naar rechts als de anderen links zeggen. En laat het voortbestaan van het hele bijenvolk nou net afhangen van die 5 procent. Een beetje Maya de Bij dus… Wie doet er mee?

Deze column van Marc-Peter Pijper verscheen op PWnet op 2 september 2020